L'alp

48 vatgas, tschintg giaglinas, in chaun e millis da mustgas. L'aura e la lavur dirigian la vita da la famiglia Nesa-Mathis sin l'Alp Gün en la Val Stussavgia. Ils uffant n'han nagins telefonins u gameboys sin l'alp. Ad els na mancan quests termagls betg. Era la televisiun ed il radio betg. Els fan lavurettas, giogan, scuntran animals e privels da la natira, han charplinas, chantan, fan laina, mangian e dorman. Sco autura da film sun jau adina puspè a la tschertga dal grond en il pitschen. Da tschertgar, filmar e render visibel quai en il mintgadi fascinescha mai.

Las lavurs quotidianas dals geniturs dirigian il decurs dal di sin l'alp. Levar, chaschar, ir per las vatgas sin la pastgira, mulscher, nettegiar ils apparats da mulscher, nettegiar la stalla, integrar ils uffants, ir cun las vatgas sin la pastgira, controllar che tut las vatgas sajan saunas, tgirar animals malsauns u infurmar il pur ubain il veterinari, pertgirar ils uffants, far paintg, cuschinar, mangiar, durmir, ir per las vatgas sin la pastgira, mulscher, pavlar las giaglinas ed ils pors, reparar las saivs, tgirar il chaschiel, cuschinar, mangiar, far urden, metter a letg ils uffants, chantar ina chanzun da buna notg, metter il svegliarin e durmir.

Anna di ch'ins giaja ubain ina giada e mai pli ad alp ubain ch'ins na vegnia betg pli davent da l'ir ad alp. Si qua sa sentia ella libra da sdiavlar, ma era da chantar da tutta forza. Ils uffants sajan auters si d'alp. Qua sajan els libers, naginas frasas che cumenzan cun «Ti na dastgas betg …». Els hajan auters egls, in auter rir, autras larmas. Da dastgar vesair l'alp or da la perspectiva dals uffants è in access fitg direct a questa aventura. Era per persunas che na vegnan sezzas mai ad avair la chaschun dad ir ad alp.

Cun filmar tegn jau la camera sin l'autezza dals uffants. Gia quest puntg da vista sin il mund è in'aventura. Ina vatga po uschia spert daventar in monster. Tant pli gronda vegn l'admiraziun per ils uffants. Els ston surmuntar lur temas e tuttina giuditgar bain ils privels. Lur moda e maniera da tractar las vatgas e dad ir enturn cun lur atgnas temas è surprendenta e remartgabla.

Sche l'armonia en il team perda ses equiliber daventa l'alp dals siemis spert in dischariel. Il film documentar na duai betg mo mussar la vart paradisica da la simpla vita, mabain era las sfidas che pon resultar. Sch'ins vegn confruntà al cunfin da sias forzas cun tensiuns interumanas, sche l'aura sa mida, sch'i capita in accident cun ils animals, u sch'il chaschiel scuflenta, alura datti stress. La vita sin l'alp fascinescha e fa snuir. Ir ad alp saja sco ina droga, di Anna a riend.

Alp Gün im Safiental (Graubünden)
Susanna Fanzun

Intervista cun la reschissura Susanna Fanzun

Dunna Fanzun, co essas Vus vegnida sin l'idea da far in film davart uffants che passentan la stad ensemen cun lur geniturs sin in'alp da vatgas en la Val Stussavgia?

La perspectiva dals uffants m'interessa pervi da mias experientschas persunalas sco mamma e pli baud era sco pedagoga. Vesair il mund cun ils egls dals uffants è interessant. Render pertschavibla questa vista è stà per mai sco cineasta ina sfida captivanta. Jau hai gia realisà auters projects cun uffants. Ad in festival da film en Germania hai jau vis in bel film documentar davart in mattet e sia mamma. Suenter quest film hai jau decis da far in project da film mo ord la perspectiva dals uffants. Quai che capita oz cun blers uffants pervi dal consum da medias è in ulteriur aspect che m'interessa. Tut la tematica en connex cun il consum da medias ed uffants ma fatschenta. Cun mussar la vita da quests trais uffants tematisesch jau in impurtant discurs social cun in exempel positiv.

Ils ultims onns èn vegnids producids divers films davart la vita si d'alp.
Pertge è quest film spezial?

Jau focussesch ils uffants: co ch'els vivan si d'alp e tge experientschas preziusas per lur svilup ch'els pon far là. Per quest intent è l'alp in lieu d'acziun grondius. En il center na stat per mai betg l'alp e co ch'ella funcziuna. En il film sent'ins tge che questas experientschas si d'alp signifitgan per ils uffants – era per pli tard.

Vus essas creschida si en l'Engiadina Bassa e vivais oz puspè là. Tge experientschas cun animals avais Vus pudì far durant Vossa uffanza?

Jau sun creschida si cun la savur da la stalla. Cura che jau era in uffant pitschen, avevan mes geniturs ina pitschna puraria. En la chasa engiadinaisa istorica furman la stalla ed il bargun ina part da la chasa. Nus avevan vatgas, vadels, temporarmain in taur, portgs, giaglinas, portgets da mar e giats. En pli era mes bab chatschader e pestgader. Quai n'ha betg mo enritgì il plan da menu, nus uffants avain uschia era survegnì in'invista en ils differents munds dals animals.

Avais Vus experientschas cun la vita si d'alp?

Jau hai visità sco schurnalista signuns e pasters si d'alp. D'uffant sun jau stada ina giada cun la scola si d'alp a guardar co ch'ins chascha. Sco uffants da purs era la chargiada in di tut spezial per nus. Nus accumpagnavan las vatgas sin l'Alp Laisch e tar mintga chasa da purs vegnivan vitiers novas vatgas, ulteriurs uffants ed anc dapli dunnas ed umens. La saira returnava lura tut la fulla senza las vatgas. Ina da nossas vatgas aveva particularmain gugent mia mamma. Suenter dus dis steva questa vatga prest mintg'onn puspè davant nossa stalla. L'auter di sa metteva mamma lura suletta en viadi per la manar enavos si d'alp.

Co avais Vus chattà questa famiglia?

La famiglia viva a Scuol sco jau. Ils uffants m'èn dads en egl, lur moda d'observar extraordinaria, lur moda da prender per mauns insatge e da far termagls ensemen. Era la moda co ch'ils geniturs – tuts dus èn inschigners forestals – van enturn cun lur uffants ma para exemplarica.

Quant temp avais Vus passentà si d'alp per far il film?

Il temp d'alpegiaziun dura dal zercladur fin mez settember. Jau hai vulì filmar ed integrar en il film differentas atmosferas. L'aura è in simpel exempel. I na po betg adina esser bell'aura en il film. Nus avain per exempel spetgà ditg sin la naiv. Cura ch'igl ha lura finalmain naivì, ha la camera gì in disturbi suenter curt temp. Per mai è quai stà sgarschaivel. D'ina autra giada saveva jau che la camera cuntinueschia a registrar, ma senza che jau vesia il maletg. Perquai hai jau filmà las sequenzas da naiv «tschorvamain». La tensiun ha laschà suenter pir, cura che jau hai pudì visiunar il material a la plazza da tagl. Malgrà che jau aveva magari in cler plan tge che jau veglia mussar, na pon ins betg sfurzar tschertas situaziuns. Sco documentarista signifitga quai cunzunt da spetgar fin che situaziuns capitan da sasez. Jau stoss lura esser attenta da betg manchentar quests muments. I signifitga però era d'esser averta per quai che succeda. Pertge ch'ils pli bels muments èn quels nunprevisibels.

Il temp d'alpegiaziun dura bundant trais mais. Pon ils uffants simplamain mancar en scola?

Ils geniturs ston dumandar dal Chantun ina permissiun speziala, per che lur uffants possian passentar tut il temp d'alpegiaziun si d'alp ensemen cun la famiglia. Durant il temp da scola sto la scolara primara Braida far pensums. Marchet po far termagls ensemen cun Jon che ha trais onns, ma el s'interessa era per las lecziuns da scola da la sora. Ils uffants san ch'els pon emprender bler qua si ch'ins na po gnanc emprender en scola.

Cun tge han ils uffants si d'alp impressiunà Vus il pli fitg?

Mintga uffant è en ina fasa da svilup particulara e quai fa uschè interessant e grondius quest trio. Jon (3), Marchet (6) e Braida (8) èn uffants fitg independents che surpiglian blera responsabladad per lur agir ed ins admira co ch'els tractan ils animals e reageschan sin privels. A mai plascha cunzunt co ch'els van enturn cun lungurella. Braida lascha però encrescher per sias amias. Ella scriva bellas brevs a sia classa. Mintgatant van era ses frars sin la gnerva ad ella. Lura sa retira la mattetta e legia. Mintga uffant ha sviluppà atgnas strategias tge far en cas da lungurella. Si d'alp n'han ils uffants nagins telefonins u apparats da giugar electronics. Jau na vi betg idealisar il mund alpin e diabolisar las medias electronicas. En muntogna poi esser fitg lungurus. Qua si èn ins prest anc pli periclità da consumar intensivamain medias electronicas. Per questa famiglia èn en il center però autras experientschas. Pli baud era quai normal, ozendi – schess jau – è quai plitost l'excepziun.

Co essas Vus e Voss team vegnids retschavids en la Val Stussavgia?

Oz sai jau ch'ins duess adina tancar l'auto, avant che ir en la Val Stussavgia ... Igl è propi capità che nus avevan memia pauc benzin en il tanc. In pur a Gün ha liberà nus da questa situaziun dischagreabla cun sias reservas da benzin.

Las puras ed ils purs savevan che nus eran vi da filmar sin l'alp. Nus essan ans sentids fitg libers durant nossa lavur e las abitantas ed ils abitants da la Val Stussavgia ans han sustegnì a moda fitg amiaivla. Ina giada è noss auto stà bloccà sut in plazzal pervi d'ina malaura. In pur ans ha alura transportà sin l'alp cun tut l'equipament.

In bel eveniment è era stada la fiera da muvel. La bellezza plazza da martgà è situada entamez il guaud en la Val Stussavgia. Talas fieras da muvel na datti betg pli bleras. En il film ves'ins co che la famiglia fa vers la fin da la stagiun in'excursiun giu en la val per ir a fiera. Jau vom franc puspè en la Val Stussavgia era senza camera.